تحلیل قرآنی/ عهدشکنی؛ شاخصۀ استکبار

مسلمان از یک سو به جهت دیدگاه مثبت اندیشش، بنا را بر صحت و درستی می گذارد و بر همگان اعتماد می کند. اما از سوی دیگر بینش عمیق و بصیرت دقیقش او را به شناخت دوست و دشمن مجهز می کند.

مسلمان از یک سو به جهت دیدگاه مثبت اندیشش، بنا را بر صحت و درستی می گذارد و بر همگان اعتماد می کند. اما از سوی دیگر بینش عمیق و بصیرت دقیقش او را به شناخت دوست و دشمن مجهز می کند و بدین روی، اصل اولیۀ اعتماد بر همگان را مقید می سازد.
او بر دوستان اعتماد می کند و دشمنان و دوست مداران را در سایۀ بی اعتمادی جای می دهد و در مورد آن ها بنا را بر بی اعتمادی و بی وفایی قرار می دهد. "مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ ..." (فتح/29)
این الگوی رفتاری مسلمانان، روابط اجتماعی آن ها را تنظیم می کند و با تقویت ارتباط میان آن ها با دوستان مسلمان و غیر مسلمان، جلوی هر گونه سوء استفادۀ دشمن را در روابط بینابینی می گیرد.
اما اگر از چرایی این الگو سؤال شود که چرا نزد مسلمانان، دشمن در سایۀ بی اعتمادی جای می گیرد و شیوۀ ارتباط گیری با او بسیار دقیق و حساب شده است؛ باید گفت که دشمن از نوع دشمن معاند و مهاجم، او خود، سایۀ تاریک بی اعتمادی را برای خویشتن رقم زده است و مسلمانان را نسبت به خود محتاط و محافظه کار ساخته است.
کیفیت برخورد دشمن معاند و مهاجم با مسلمانان در طول تاریخ گواه بر این الگو می باشد که این برخورد برخاسته از طبیعت و غریزۀ قوت یافته و پر و بال گرفتۀ استکباری است که در نهاد و طبیعت همۀ انسان ها بصورت قوه گذاشته شده است. این طبیعت و غریزه می تواند در مسیری درست تریبت شود و به درخت محکم و پربار عزت و اقتدار تبدیل شود و این امکان نیز وجود دارد که با قرارگرفتن در مسیر تربیتی و پرورشی نادرست، به هیولای ترسناک استکبار بدل گردد.
تطبیق و پی گیری این هیولای ترسناک در دشمن نشان می دهد که استکبار از مهمترین ویژگی هایی و بلکه شاخصۀ منحصر به فردی است که جبهۀ حق آن را در برابر خود تجربه کرده است.
با تطبیق دشمن بر استکبار، به دنبال آن هستیم که مطابق با استکبار جهان امروز، مهمترین رذیلت و ویژگی شیطانی آن را به جهانیان معرفی کنیم.
استکبار پدیده ای فکری و روانی است که بصورت اختیاری در انسان از قوه به فعل تبدیل می شود و به فعلیت می رسد. در دورۀ کنونی، مصادیق بارز استکبار پس از سال ها استکبارورزی برای جهانیان آشکار شده است.
مستکبران جهان در هر دوره با ویژگی خاصی استکبار و گردنکشی خود را هویدا می سازند. این پدیده در طول حیات خود بدین جا رسیده است که امروزه با عهدشکنی و دروغ گویی، بیش از پیش استکبار خود را فریاد می کشد.  
عهدشکنی از روشن ترین و شاخص ترین ویژگی های استکبار است که امروزه مستکبران جهان، حقیقت و باطن خود را بدان رو می کنند.

عهد شکنی در قرآن کریم
قرآن کریم در آیات "وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمانِهِمْ لَئِنْ جاءَهُمْ نَذِیرٌ لَیَکُونُنَّ أَهْدى‏ مِنْ إِحْدَى الْأُمَمِ فَلَمَّا جاءَهُمْ نَذِیرٌ ما زادَهُمْ إِلاَّ نُفُوراً * اسْتِکْباراً فِی الْأَرْضِ وَ مَکْرَ السَّیِّئِ وَ لا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلاَّ بِأَهْلِهِ فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ سُنَّتَ الْأَوَّلِینَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِیلاً وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِیلاً" (فاطر/43-42) از کافران مشرکی سخن می گوید که با سوگند به «الله» عهد می کنند که با آمدن هشداردهنده ای از سوی خدای متعال، بدان ایمان بیاورند و بوسیلۀ او به هدایتی فراتر از هدایت پیشینیان دست پیدا کنند.
اما قرآن، بطلان این وعدۀ آن ها را غیب گویی می کند و از حقیقتی والا خبر می دهد. آن حقیقت این است که کافران مشرک نه تنها به رسولان الهی ایمان می آورند که دشمنی و نفرت آن ها پس از حضور رسولان در بین آن ها، بیشتر از دشمنی و نفرتی است که قبل از حضور رسولان با حق داشتند. و این دشمنی و نفرت برخاسته از همان خصلت استکباری است که در جسم و جان آن ها قوت گرفته است و آن ها را از قرارگرفتن در مسیر حق باز داشته است.
با توجه به آیۀ مذکور، عهدشکنی و دروغ گویی کافران مشرک ریشه در خوی استکبارگری آن ها دارد و این خوی در آن ها تا جایی رشد کرده است که تصرف زمین را در چشم انداز آن ها جای داده است. "اسْتِکْباراً فِی الْأَرْضِ"  
آری! دورى آنها از حق به خاطر این بود که طریق استکبار در زمین را پیش گرفتند، و هرگز حاضر نشدند در برابر حق تسلیم شوند. "اسْتِکْباراً فِی الْأَرْضِ‏". (مکارم شیرازی و دیگران، ‏18/294) از این بالاتر، این که آنها تنها به دورى کردن از این پیامبر بزرگ الهى قناعت نکردند، بلکه براى ضربه زدن به آن از تمام توان و قدرت خود کمک گرفتند، و انگیزه اصلى آن کبر و غرور و عدم خضوع در مقابل حق بود. (همان، ‏295)
قرآن نفوذ و رسوخ عهدشکنی در جسم و جان استکبار را نیز پیش بینی می کند و عهدشکنی را از ویژگی های همیشگی آن ها بر می شمارد. " أَ وَ کُلَّما عاهَدُوا عَهْداً نَبَذَهُ فَرِیقٌ مِنْهُمْ ... " (بقره/100) "... وَ ما وَجَدْنا لِأَکْثَرِهِمْ مِنْ عَهْدٍ ..." (اعراف/ 102)
استکبار با ذلت و خواری تمام عهدشکنی می کند در حالی که قرآن از عهدشکنی منع می کند و وفای به عهد را امری واجب اعلام می کند. "... أَوْفُوا بِالْعُقُودِ ..." (مائده/1) "... وَ أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسْؤُلًا" (اسراء/34)

کتاب نامه
قرآن کریم.
مکارم شیرازى و دیگران، ناصر، تفسیر نمونه، دهم، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1371.
هاشمى رفسنجانى، اکبر، فرهنگ قرآن، دوم، قم، بوستان کتاب، 1383.