به مناسبت سی و هشتمین سالروز ربوده شدن/ شرح صدر «امام موسی» برای تقریب/ مرد تشکیلاتی جهان اسلام/أَشْهَدُ أَنَّکَ جَاهَدْتَ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ :: قدمگاه و مسجد مقدس حضرت رضا(ع) در شهرستان بهبهان

به مناسبت سی و هشتمین سالروز ربوده شدن/ شرح صدر «امام موسی» برای تقریب/ مرد تشکیلاتی جهان اسلام/أَشْهَدُ أَنَّکَ جَاهَدْتَ فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ

وقتی در سال 1338هـ.ش، سیدموسی صدر به لبنان رفت تا زعامت شیعیان این کشور را برعهده بگیرد، لبنان، سرزمین اختلاف و آشوب بود. اقلیت مسیحی، مناصب اصلی حکومتی، مانند ریاست‌جمهوری و فرماندهی ارتش را در اختیار داشت. بر اساس قانون اساسی لبنان که توسط استعمارگران فرانسوی به این کشور تحمیل شده‌بود، شیعیان نمی‌توانستند متصدی پست‌های کلیدی حکومت شوند. این قانون اساسی، خود عاملی برای دامن‌زدن به اختلافات طایفه‌ای و مذهبی بود. این اختلافات، گاه رنگ و بوی خشونت به خود می‌گرفت و خسارات بسیاری در پی می‌آورد. واقعیت این بود که در آن بحبوحه، هیچ کس در لبنان، امیدی به بهبود شرایط نداشت. در جنوب این کشور، رژیم صهیونیستی، پس از اشغال فلسطین، چشم طمع به اراضی جنوب لبنان و مزارع «شبعا» دوخته بود. دفاع از تمامیت ارضی لبنان، با وجود اختلافات عمیق سیاسی و مذهبی، کاری ناممکن به نظر می رسید؛ اما سید خوش سیما و بلند قامت ایرانی، آمده بود تا ناممکن‌ها را ممکن کند. امام موسی‌ صدر، راه تعامل با سایر مذاهب و ادیان را به خوبی می‌دانست. او آگاه بود که بدون ایجاد زمینه دوستی، مودت و همدلی، نمی‌توان امیدی به تقریب مذاهب اسلامی و همزیستی مسالمت‌آمیز با پیروان سایر ادیان، در لبنان داشت. برای فراهم شدن این زمینه، لازم بود شخصیتی قدم پیش بگذارد؛ اما چه کسی؟ گمان رهبران طوایف لبنانی این بود که برای پیشگامی در این عرصه، باید دست از اعتقادات و ادعاها برداشت. این گمان واهی وقتی با جاه‌طلبی و خودخواهی سیاستمداران فرصت‌طلب آمیخته می‌شد، راه را بر هر نوع تفاهم می‌بست. با این حال، امام موسی صدر ثابت کرد که می‌توان در مسیر تقریب و همزیستی مسالمت آمیز گام برداشت و از اعتقادات بحق هم، کوتاه نیامد.

باید از «خود» آغاز کرد

نخستین گامی که امام موسی صدر در مسیر تقریب مذاهب اسلامی و زمینه‌سازی برای همزیستی مسالمت‌آمیز با پیروان سایر ادیان برداشت، تقویت جایگاه و موقعیت اجتماعی و اقتصادی شیعیان لبنان بود. او به خوبی می‌دانست که زمانی می‌تواند به طرح این بحث راهبردی در جامعه لبنان بپردازد که سخنان او، به عنوان زعیم شیعیان لبنان، شنیده شود؛ موضوعی که عمیقاً، به جایگاه و موقعیت اجتماعی شیعیان لبنان بستگی داشت. اما امام موسی صدر برای رسیدن به این هدف مهم، مانند برخی سیاستمداران، به دسیسه‌چینی و توطئه روی نیاورد. او ابزار اتحاد، نیکوکاری و تشریک مساعی را برای حل مشکلات برگزید و با آن به جنگ محرومیت شدید شیعیان لبنان، در عرصه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی رفت. تأسیس جمعیت «برّ والاحسان»، مدرسه صنعتی «جبل‌عامل»، «بیت‌الفتات»(خانه دختران) و بعدها، «مجلس اعلای شیعیان لبنان» و «امل»، اقداماتی در همین زمینه بود. امام موسی صدر، با اقدامات حساب شده و به دور از هرگونه تنش، اولاً، جایگاه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شیعیان لبنان را تقویت کرد و ثانیاً، با کنار زدن غبار سوءتفاهم و بدبینی سایر طوایف نسبت به شیعیان، موفق شد باب گفت و‌گو با آنها را باز کند. اما او، فعالیت خود را در این زمینه، به گفت‌وگوی صِرف محدود نکرد.حمایت امام موسی صدر از شهروندان غیرشیعه و حتی غیرمسلمان لبنانی، باعث ایجاد علاقه و اعتماد نسبت به او و شیعیان لبنانی شد و راه را برای اقدامات بعدی هموار کرد. به عنوان نمونه، می‌توان به ماجرای حمایت امام موسی صدر از بستنی‌فروش مسیحی و بازتاب آن در جامعه آن روز لبنان یا حمایت مؤسسات خیریه او از یتیمان و فقرای سایر مذاهب و ادیان اشاره کرد. افزون بر این، تعامل توام با متانت، ادب و احترام با دیگران، امام موسی صدر را به شخصیتی کاریزماتیک در لبنان تبدیل کرد؛ شخصیتی که می‌توانست با استفاده از ظرفیت خود، گره کور اختلافات میان طوایف لبنانی را باز کند. او برای دستیابی به این مقصود، وجب به وجب کشور کوچک لبنان را زیر پا گذاشت، با سران طوایف و مذاهب دیدار و تصورات آنها را از شیعه تصحیح کرد. امام موسی صدر کوشید این باور را در زعمای سایر مذاهب و ادیان نهادینه کند که می‌توان با گفت‌وگو بسیاری از سوءتفاهم‌ها را برطرف کرد. اقدامات او در این زمینه، بسیار کارساز بود. مدتی بعد، امام موسی صدر، در پرتو همین رفتار و مشی اسلامی و انسانی، برای مسیحیان، تبدیل به یک قدیس و برای پیروان سایر مذاهب اسلامی، مبدل به برادری مهربان و خیرخواه شد.

تکیه بر مشترکات به جای اختلافات

امام موسی صدر در گفت‌وگو با پیروان سایر مذاهب اسلامی و نیز، سایر ادیان، همواره بر نقاط مشترک تأکید می‌کرد. او عمیقاً اعتقاد داشت که ادیان توحیدی، مشترکات زیادی دارند که می توان با تکیه بر آنها، زمینه همزیستی مسالمت‌آمیز را میان پیروان ادیان فراهم کرد. به اعتقاد امام موسی صدر، این راهبرد در تقریب مذاهب اسلامی، با توجه به مشترکات فراوان اعتقادی و تاریخی، دارای کارایی بیشتری است. نگاهی به تلاش‌های او در این زمینه، نشان می‌دهد که امام‌موسی صدر در گفت‌وگو با علمای سایر مذاهب اسلامی، در پی مجاب کردن آنها و نشان دادن برتری یک مذهب بر مذهب دیگر نبود. او با وجود اعتقاد راسخ به مذهب تشیع و تلاش و اهتمام خستگی ناپذیرش در زمینه احقاق حقوق شیعیان مظلوم لبنان، از حقوق پیروان دیگر مذاهب اسلامی و دیگر ادیان نیز، دفاع می‌کرد. این روش پسندیده، چنان‌که اشاره کردیم، امام موسی صدر را به شخصیتی محبوب برای همه انسان‌ها تبدیل کرد. «عبدالرحیم اباذری» در کتاب «امام موسی صدر، امید محرومان» می‌نویسد:«بارها نویسندگان معروف و شخصیت های بارز مسیحی، مثل جرج جرداق و شکرا... حداد، به وی[امام موسی صدر] گفته بودند که فرهنگ شیعه‌ای را که شما مطرح می‌کنید؛ اگر همه مثل شما آن را ارائه می‌دادند، الان دیگر اثری از سایر مذاهب و ادیان در این کشور باقی نمی‌ماند. این فرهنگ با این ویژگی‌ها، قابل پذیرش برای همه مردم است.»

مروری بر اندیشه های امام موسی صدر:

1) دشمنان اسلام از مرزهاى کشورهاى اسلام گذشته به قلب کشور ما نفوذ نموده و تبلیغات شوم مى‌نمایند. شما ملت چرا نشسته‌اید؟ شما ملت روحانیون را تنها نگذارید بیایید در خانه علما و رهبران دینى خود جمع شوید و آنان را تنها نگذارید. شخص مسلمان چه به هدف خود برسد و چه نرسد موفق و پیروز است. در راه تبلیغ دین، در راه هدف مقدس مأجور است

2) - وقتى الجزایر قیام مقدس علیه استعمار آغاز کرده بود، یک ملیون کشته داد. هزاران زن کشته شدند. همه آنان در پیش خدا ارزش دارند. هدف باید مقدس و عالى باشد شما مردم چرا اقدامى نمى‌کنید؟ در شیراز تجار و دبیر و فرهنگى و بازارى متدین و خدمتگزار داریم همه هماهنگ شوید پیش بروید من نمى‌خواهم شورش کنم و مردم را بشورانم.

3) - ترس یعنى ذلت و بیچارگى مردانه باید به پا خیزیم و پیش برویم خدا یار مسلمانان و خدمتگزاران است خدا پشتیبان علما و مجاهدین است

4) علمای دین در ایران از زمان خیلی دور از همراهی و تائید زمامداران براساس اصل زیرخودداری می نمایند: " اگر علما را دیدید که درآستانه پادشاهان هستند، وای برآن علما و وای برآن پادشاهان. ولی اگر پادشاهان را در آستانه علما دیدید خوشا به حال علما و خوشا به حال پادشاهان" علمای دین در ایران تا آنجا که مقدور است با تجاوز زمامداران و جور وستم و استبداد آنان می جنگند و درملت نفوذ فراوان دارند. درمدت اخیر بیشتر علمای دین ایران و در راس آنان امام خمینی در نبردهای سهمگینی به خاطر اصلاح خط مشی سیاسی و اجتماعی در ایران شرکت نمودند و گروه کثیری از آنان به زندانها افکنده شدند ، همچنین سید خمینی تبعید شده و هم اکنون در نجف اشرف در عراق به سر می برد.

5) نهضت مردم ایران، با همه حرکت‌های مشابه خود در جهان تفاوت دارد. زیرا چشم‌انداز نوینی را فرا روی تمدن بشری قرار داده است. بنابراین شایسته است تا تمامی علاقه‌مندان قلمروها و مسائل مربوط به انسان و تمدن، تحولات آنرا با دقت دنبال کنند

6) - نهضت مردم ایران به رغم گستردگی‌ای که دارد، و به رغم اتهاماتی که رژیم بر آن وارد می‌سازد، از گرایش‌ها، ریشه‌ها، اهداف و اخلاقیات اصیل و والایی برخوردار است

7) - انقلابیون ایران به هیچ طبقه خاص اجتماعی منحصر نیستند و بلکه از همه ایران برخاسته‌‌‌‌‌‌‌‌اند: دانشجویان، کارگران، تحصیل‌گردگان، روحانیان و …، همه و همه در این انقلاب حضور دارند. ملت ایران با همه نسل‌های مختلف خود در این نهضت شرکت جسته است. بازار، مدارس، مساجد، شهرها و حتی کوچک‌ترین روستاها، در این نهضت مشارکت دارند.

8) همین حقایق است که رژیم را بر آن داشته، تا چپ و راست، شرق و غرب، سازمان‌های عربی و حتی فلسطینی‌ها را متهم سازد و بدین ترتیب به گستردگی و عمق مردمی این نهضت اذعان کند. .

9) حق آن است که بگویم: خاستگاه این حرکت ایمان و آرمان آن همان اهداف بیکران انسانی، اخلاقی و انقلابی است. موجی که امروز ایران را در می‌نوردد، بیش از هر چیز ندای پیامبران را در اذهان انسان‌ها تداعی می‌کند

10) - رژیم شاه پس از قریب چهل سال حکومت و به رغم برخورداری از بیشترین امکانات، در همه امور، حتی در این حد که خود را از خشم ملت در امان نگه دارد، ناکام مانده است. این همه در حالی است که بزرگ‌ترین انبار تسلیحاتی جهان سوم، در اختیار همین رژیم قرار دارد

11) - ارزش‌های اخلاقی انسان متمدن، امروز در ایران تهدید می‌شود. تا زمانی‌که رژیم ایران تحت عناوین «پیشرفت» و «دمکراسی» به اعمال سرکوب‌گرانه، خونریزی و سلب آزادی ادامه می‌دهد، هر قدر هم که در جهان مورد حمایت قرار گیرد، نمی‌توان از این ارزش‌ها پاسداری نمود

12) - قتل‌عام‌هایی که هم اکنون در ایران جریان دارد و رژیم تلاش دارد بر آنها سرپوش گزارد، هشداری به انسان معاصر و به وجدان و احساس مسئولیتِ اوست. شایسته است که انسان‌ها تصویر واقعی این کشتارها و سرکوبگری‌ها را به جهانیان عرضه بدارند و بدین ترتیب بیزاری خود از این اعمال را نمایان سازند.

13) هر روز شنیده‌ می‌شود که‌ می‌خواهند برای‌ شیعیان‌ خدمتگزاری‌ کنند و خیر شیعیان‌ را می‌خواهند. آیا این‌ دولت‌ شرقی‌ که‌ این‌ ادعاها را می‌کند حقیقتاً خیر شیعیان‌ را می‌خواهد؟ اگر خیر شیعه‌ را می‌خواستند چرا دکتر شریعتی‌ را کشتند؟ اگر خیر شیعیان‌ و خدمت‌ علمای‌ دین‌ را می‌خواستند چرا طالقانی‌ را زندانی‌ کردند؟

14) چرا علما و متفکران‌ بزرگ‌ مسلمان‌ را در ایران‌ و به‌ دست‌ ساواک‌ زندانی‌ می‌کنند؟ اطلاعات‌ ایران‌ است‌ که‌ صفوف‌ شیعه‌ را پاره‌پاره‌ می‌کند و مردم‌ را به‌ زندان‌ می‌اندازد و وجود ما را به‌ خطر انداخته‌ است‌. آنها می‌خواهند برای‌ ما خطی‌ انتخاب‌ کنند که‌ ما آن‌ را نمی‌پذیریم‌. ما به‌ هیچ‌ وجه‌ قبول‌ نمی‌کنیم‌ که‌ یک‌ دست‌ خارجی‌ وحدتِ مذهبیِ ما و وطن‌ ما را پراکنده‌ و متشتت‌ کند. به‌ هیچ‌ وجه‌ این‌ روش‌ را نخواهیم‌ پذیرفت‌

15) درست‌ است‌ که‌ ما در جنگ‌ ضعیف‌ شدیم‌ و مشکلات‌ فراوان‌ داریم‌ و مشکلات‌ داخلی‌ و پریشانیها و گرفتاریهای‌ ما از حد تمکنمان‌ خارج‌ است‌ ولی‌ هنوز آنقدر خون‌ در بدن‌ ما جریان‌ دارد و همتی‌ در ما هست‌ که‌ بتوانیم‌ به‌ این‌ تصمیمهای‌ خطرناک‌ نه‌ بگوییم‌. بزرگان‌ و رهبران‌ ما، یکه‌ و تنها، در مقابل‌ تاریخ‌ می‌ایستادند و نه‌ می‌گفتند

16) ملت ایران این مسائل را به‌خوبی می‌داند. او می‌داند که این رژیم، که نهضت را به واپس‌گرایی متهم می‌کند، خود با سرکوب آزادی و اتخاذ روش‌های بدوی حکمرانی، تمامی سازمان‌های ارتجاعی را روسفید کرده است. ملت ایران می‌داند که این رژیم، در قربانی کردن منافع مردم و پیشکشی ثروت‌های آن‌ها به قدرت‌های بزرگ، هرگز تردیدی به خود راه نداده است. ملت ایران وقتی چنین رفتاری را با اصالت انقلابیون قیاس می‌کند، بر ایثار و فداکاری درراه آرمان آنان راسخ‌تر می‌شود. .

17) کسانی که به مسائل انسان و تمدن اهمیت می‌دهند، شایسته است تا این تجربه انسانی را که اکنون در ایران جریان دارد، به‌دقت موردبررسی قرار دهند و در برابر تلاش‌های مغرضانه از آن حمایت کنند. رژیم شاه پس از قریب چهل سال حکومت و به‌رغم برخورداری از بیشترین امکانات، در همه امور، حتی در این حد که خود را از خشم ملت در امان نگه دارد، ناکام مانده است. این‌همه در حالی است که بزرگ‌ترین انبار تسلیحاتی جهان سوم، در اختیار همین رژیم قرار دارد. ارزش‌های اخلاقی انسان متمدن، امروز در ایران تهدید می‌شود. تا زمانی که رژیم ایران تحت عناوین «پیشرفت» و «دمکراسی» به اعمال سرکوب‌گرانه، خونریزی و سلب آزادی ادامه می‌دهد، هرقدر هم که در جهان موردحمایت قرار گیرد، نمی‌توان از این ارزش‌ها پاسداری نمود.

18) رژیمی که امروز با امواج نارضایتی مردم و خیل ناآرامی‌های داخلی روبروست، دیروز از تضمین امنیت خلیج، اقیانوس هند و حتی سومالی سخن می‌گفت این امر بیانگر آن است که هیچ‌چیز بیش از حرکت‌های مردمی، آن را این‌چنین پریشان و برآشفته نمی‌سازد. ازجمله این حرکت‌ها، «حرکت‌المحرومین» لبنان است که خبرهای آن در میان مردم ایران، انعکاسی فراوان یافته است. قتل‌عام‌هایی که هم‌اکنون در ایران جریان دارد و رژیم تلاش دارد بر آن‌ها سرپوش گزارد، هشداری به انسان معاصر و به وجدان و احساس مسئولیتِ اوست. شایسته است که انسان‌ها تصویر واقعی این کشتارها و سرکوبگری‌ها را به جهانیان عرضه بدارند و بدین ترتیب بیزاری خود از این اعمال را نمایان سازند.