حکمت صدور چنین روایاتى جز رعایت مدارا و حفظ توحید کلمة مسلمین بوده است تا بدین وسیله شیعیان، خود را به عدم تعصب متمایز و مشخص سازند؛ بنابراین چنین توصیه هایى در زمان ما نیز جارى بوده ....
با نگاهى دقیق و ژرف به مجموع روایاتى که از اهل بیت (علیهم السلام) به دست ما رسیده است متوجه این حقیقت شگفت خواهیم شد که موضوع وحدت و یکپارچگی امت اسلامى، از مسائل بسیار مهم و قابل توجه نزد ائمه (علیهم السلام) بوده است؛ به گونه اى که آن بزرگواران ضمن تأکیدهاى فراوان بر ضرورت حفظ اتحاد مسلمین، توجه به آنرا از وظایف اصلى شیعیان در برخورد با مخالفان مذهبى می دانسته اند. همچنان که سیرة عملى آن بزرگواران و شیعیانشان در مدارا با دیگر مسلمانان نیز، شاهدى مناسب بر پر اهمیت بودن این موضوع نزد آن بزرگواران است که البته این امر نیز دقیقاً ادامة سیره حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است. از این جهت نگاهى به ابعاد گوناگون این موضوع خواهیم انداخت.
تأکید بر حضور و همگامى در عبادات و مناسک اجتماعى مسلمانان؛ فراخوانی مکرّر امامان به شرکت در مراسم عبادی، مناسک دینی- اجتماعی مانند تأکید بر حضور در نماز جماعت و فریضة حج که تحت اشراف مخالفان و رقباى سیاسى - فکرى و احیاناً دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) بوده، بر کسى پوشیده نیست. امرى که مى تواند ضمن نشان دادن فرهنگ اصیل دینی مذهبى شیعیان، به برطرف کردن بسیارى از سوء تفاهمات و تهمت هایى که به شیعیان زده مى شود منجر گردد.
| امام صادق (علیه السلام) دربارة اهمیت نماز گزاردن با مخالفان مذهبى مى فرمودند: هر که با آنها [مخالفان] در صف اول نماز بگزارد گویا با رسول خدا در صف اول نماز گزارده است. |
تأکید بر نماز گزاردن با اهل سنت
به تحقیق، یکى از جلوه هاى بارز توصیه هاى ائمه (علیهم السلام) به وحدت اسلامى را، مى توان در تأکیدهاى فراوان ائمة اطهار (علیهم السلام) بر حضور شیعیان در اجتماعات سایر مسلمین و خصوصاً نماز گزاردن با آنها یافت.
آنچنان که با دقت در این روایات، مى توان به اهتمام والاى اهل بیت (علیهم السلام) به مسألة وحدت اسلامى پى برد. براى نمونه امام صادق (علیه السلام) دربارة اهمیت نماز گزاردن با مخالفان مذهبى مى فرمودند: «مَنْ صَلَّى مَعَهُمْ فِی الصَّفِّ الأَوَّلِ، فَکَأَنَّمَا صَلَّى مَعَ رَسُولِ اللهِ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ»[1] هر که با آنها [مخالفان] در صف اول نماز بگزارد گویا با رسول خدا در صف اول نماز گزارده است. اسحاق بن عمار نیز مى گوید که امام صادق (علیه السلام) به من فرمودند: «یَا إِسْحَاقُ أَتُصَلِّی مَعَهُمْ فِی الْمَسْجِدِ؟ قُلْتُ: نَعَمْ قَالَ: صَلِّ مَعَهُمْ فَإِنَّ الْمُصَلِّیَ مَعَهُمْ فِی الصَّفِّ الأَوَّلِ کَالشَّاهِرِ سَیْفَهُ فِی سَبِیلِ اللهِ»[2] اى اسحاق! آیا با مخالفین در مسجد نماز مى گزارى؟ گفتم: آرى. امام فرمودند: با آنها نماز بگزار که نماز گزارنده با آنها در صف اول، مانند شمشیر کشیده در راه خداست.
و یا در روایت دیگری آن حضرت می فرمایند: «إذَا صَلَّیتَ مَعَهُم غُفِرَ لَکَ بِعَدَدِ مَن خَالَفَک؛»[3] هنگامى که با آنها نماز مى گزارى، گناهانت به میزان کسانى که مخالفت هستند بخشوده مى شود. همچنین آن حضرت علت صدور دستور اقامة کامل نماز در مکه و مدینه را، جلوگیرى از خروج زود هنگام شیعیان از صفوف نمازگزاران معرفى مى کند.[4] فراتر از اینها آنکه در روایتى از حضرت امام موسى بن جعفر (علیه السلام) روایت شده است که فرمودند: «صَلّی حَسَنٌ و حُسَینٌ وَراءَ مَروانَ و نَحنُ نُصلّی مَعَهم.»[5] حسن و حسین، (علیهما السلام) پشت سر مروان نماز گزارده اند و ما نیز با آنها نماز می گزاریم.
| با دقت در روایات، مى توان به اهتمام والاى اهل بیت (علیهم السلام) به مسألة وحدت اسلامى پى برد. |
جالب آنکه در نقلی دیگر از روایت آمده است: «فَقَالُوا لِأحَدِهِمَا مَا کَانَ ابُوکَ یصلّی إذَا رَجَعَ إلی البَیت؟ فَأقُولُ: لا وَاللهِ مَا کَانَ یزیدُ عَلَی الصَلاة آیة [الائمه].»[6] به یکى از آن دو گفتند: آیا پدرت هنگامى که به خانه باز می گشت، دوباره نمازش را به جاى نمى آورد؟ گفتم: نه، به خدا قسم حتى یک آیه را هم بر این نماز نمى افزود. از این نقل روشن مى شود که نمى توان عمل ائمه (علیهم السلام) را در این موارد حمل بر تقیه [7] نمود همچنان که در نقل دیگرى امام (علیه السلام) صراحتاً تقیه بودن این عمل را رد کرده است. [8]
فراتر از اینها طبق روایات و نیز گزارش هاى تاریخى و روایى، امام علی (علیه السلام) نیز در نماز جماعت زمان خلفا شرکت مى کرد.[9] نمى توان حضور بیست و پنج سالة حضرت در نماز جمعه و جماعت را حمل بر خوف و تقیة سیاسى کرد، چرا که اگر بنا بود آن حضرت از ترس حاکمیت و به خاطر رعایت مصلحت شخصى، اهل ترس و تقیه باشد، در این صورت مى بایست از بیان حقوق از دست رفتة خویش و برتریش بر دیگر خلفا نیز پرهیز مى کرد و حال آنکه چنین نکرد. همچنان که هیچ دلیل تاریخى و روایى از ایشان نداریم که وى از قضاى نمازهاى مکرر خود پشت سر خلفا خبر داده باشد. گویا مسأله آن قدر روشن بود که جاعلان حدیث نیز توانسته اند چنین احادیثى را جعل کنند. [10]
البته روایت در این معنى آنقدر زیاد است که صاحب کتاب وسائل الشیعة، بابى را با عنوان «باب استجاب حضور الجماعة خلفَ مَن لایقتدی به للتقیة [11] وَ القیامِ فِی الصَّف الأوّل مَعَهُ»[12] [«باب مستحب بودن شرکت در نماز جماعت پشت سر کسى که اقتداء به او جایز نیست به منظور تقیه کردن و [حتى] ایستادن در صف اول با او»] گشوده و در آن روایات فراوانى که بر مطلوب بودن شرکت در نماز جماعت اهل سنت دلالت دارد را جمع نموده است؛ آن چنان که آیت الله العظمى خوئى نیز پس از ذکر تعدادى از این روایات، با بیان اینکه صدور چنین دستورهایى به جهت رعایت تقیه و خوف از ضرر نبوده است، زیرا اصحاب امام (علیه السلام) در آن زمان شناخته شده و معروف بودند، مى نویسد: «دلالتها علی أن حکمة المداراة معهم فی الصلاة أو غیرها إنما هی ملاحظة المصلحة النوعیة و اتحاد کلمة المسلمین من دون أن یترتب ضرر على ترکها فإن ظاهرها معروفیة أصحابه (علیه السلام) بالتشیع فی ذلک الوقت و لمیکن أمره بالمجاملة لأجل عدم انتشار تشیعهم من الناس و إنما کان مستنداً إلى تأدیبهم بالأخلاق الحسنة لیمتازوا بها عن غیرهم و یعرفوا الشیعة بالأوصاف الجمیلة و عدم التعصب و العناد و اللجاج و تخلقهم بما ینبغی أن یتخلق به حتی یقال رحم الله جعفراً ما أدّب اصحابه.»
«از این روایات استفاده مى شود که حکمت مدارا با اهل سنت در نماز جماعت و مانند آن مبتنى بر ترس از ضرر نیست، بلکه حکمت مدارا کردن با آنان رعایت مصلحت نوعیه و اتحاد کلمة مسلمین است بى آنکه ترک شرکت در نماز ضررى را در پى داشته باشد، زیرا در آن روزگار، یاران امام به «تشیع» معروف بودند. بنابراین دستور امام (علیه السلام) به شرکت در نماز آنان به جهت شناخته نشدن اصحاب نبوده، بلکه براى مؤدب کردنشان به اخلاق نیکو بوده تا با این رفتار، شیعه با اوصاف زیبا و دور از تعصب و عناد و لجاجت ممتاز شود و متخلق شوند به آنچه شایسته [ى شیعه بودن] است تا اینکه گفته شود خدا رحمت کند جعفر را که اصحاب خوبى تربیت کرده است». [13]
| نمى توان حضور بیست و پنج سالة حضرت علی علیه السلام در نماز جمعه و جماعت را حمل بر خوف و تقیة سیاسى کرد. |
ایشان در ادامه با تأکید بیشتر بر معنایى که گذشت، این توصیه ها را مربوط به همة زمان ها دانسته و مى فرماید: «و إنما الحکمة فی تشریعها هی المداراة و توحید الکلمة و ابراز المیزة بینهم و بین العامة و علیه فهی تأتی فی أمثال زماننا أیضا فیستحب حضور مساجدهم و الصلاة معهم لیمتاز الشیعة بذلک عن غیرهم و یتبین عدم تعصب هم حتى تتحد کلمة المسلمین». «همانا حکمت صدور چنین روایاتى جز رعایت مدارا و حفظ توحید کلمة مسلمین بوده است تا بدین وسیله شیعیان، خود را به عدم تعصب متمایز و مشخص سازند؛ بنابراین چنین توصیه هایى در زمان ما نیز جارى بوده و حضور در مساجد مخالفان و نماز گزاردن با آنها، به منظور مشخص ساختن شیعه از سایر مسلمانان و نمودار ساختن عدم تعصبشان، مستحب است تا بدین جهت اتحاد کلمة مسلمین حفظ گردد. [14]
فشردة سخن اینکه بر اساس مفاد این دسته از روایات، ائمه (علیهم السلام) ما را ترغیب و تشویق کرده اند که با اهل سنت ارتباط داشته باشیم و از راه هاى مختلف از جمله شرکت در نماز آنها، محبت آنان را به دست آوریم. پر واضح است که این گونه رفتار، انسجام و وحدت اسلامى را در پى خواهد داشت. [15]
منبع: کتاب پیشوایان شیعه، پیشگامان وحدت، معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی
-----------------------------------------
پی نوشت ها:
1. شیخ صدوق، الهدایة، ص53؛ شیخ کلینى، کافى، ج3، ص380؛ شیخ صدوق، امالى، ص449؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج1، ص382؛ شیخ حرعاملى، وسـائل الشـیعة، ج8، ص300-299. (سند این روایت صحیح و معتبر است. امام خمینى، الخلل فى الصلاة، ص8. محمد بن على بن الحسین بإسناده عن حمادبن عثمان) این روایت از چندین طریق دیگر نیز وارد شده که همگى صحیح و معتبر است.
2. شیخ طوسى، تهذیب، ج3، ص277؛ شیخ حرعاملى، وسائل الشیعة، ج8، ص301.
3. شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج1، ص407؛ شیخ حرعاملى، وسائل الشیعة، ج8، ص299. (این روایت گرچه مرسله است، اما در معنا با روایات صحیحه مشترک است)
4. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج2، ص454 ؛ شیخ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج8، ص532.
5. شیخ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج8، ص301؛ (این روایت از حیث سند صحیح و معتبر است. امام خمینی، الرسائل، ج2، ص198؛ الخلل فی الصلاة، ص8، علی بن جعفر فی کتابه عن اخیه موسی بن جعفر (علیهما السلام).
6. فضل الله راوندى، النوادر، ص163؛ بحارالانوار، ج44، ص124؛ میرزاى نورى، مسـتدرک الوسـائل، ج6، ص456 به نقل از کتاب جعفریات، صفحه52.
7. منظور از تقیه در اینجا تقیة خوفى است نه تقیة مداراتى که توضیح آن مى آید.
8. الامام الحسین (علیه السلام) من طبقات ابن سعد، ص38؛ ابن عسکر، تاریخ مدینة دمشق، ج54، ص291.
9. أحمد بن عیسى اشعرى، النوادر، ص129؛ شیخ حرعاملى، وسائل الشـیعة، ج8، ص301؛ بحارالانوار، ج100، ص377 ؛ شیخ طبرسى، الاحتجاج، ج1، ص126؛ ابن شهر آشوب، مناقب آل أبى طالب، ج1، ص2.
10. على آقانورى، امامان شیعه و وحدت اسلامى، ص184.
11. منظور از تقیه در اینجا تقیة مداراتى است. به توضیح بیشتر به کتاب: نعمت الله صفرى، نقش تقیه در اسـتنباط، بوستان کتاب، قم، 1381.
12. شیخ حرعاملى، وسائل الشیعة، ج8، ص299.
13. سید ابوالقاسم خوئى، کتاب الطهارة، ج4، ص316، ص318.
14. سید ابوالقاسم خوئى، کتاب الطهارة، ج4، ص319.
15. ر.ک. محمد رحمانى زروندى، تقیة مداراتى و انسجام اسلامى، مجلة تخصصى فقه و اصول، زمستان 1386.
پرونده مرتبط:
- ویژه نامه چند رسانه ای «وطن توحیدی»
- بزرگان اهل سنت و زیارت امام رضا علیه السلام
- جایگاه امام رضا علیه السلام نزد اهل سنت
- ویژه نامه خواندنی «ما و اهل سنت»
- پرونده چندرسانه ای ویژه شهادت «امام صادق(ع)»
- ویژه نامه چندرسانه ای «صادق آسمان ها؛ مرد مبارزه، علم و تشکیلات»
کتاب مرتبط:
- کتاب " حدیث همدلی " با موضوع وحدت اسلامی در کلام امام رضا علیه السلام
- کتاب الکترونیکی " پیشوایان شیعه، پیشگامان وحدت" در موضوع وحدت مسلمانان در سیره عملی اهل بیت علیهم السلام
- کتاب/ چرایی حمایت از مسلمانان؟
- کتاب / حب اهل بیت
