آشنایی با موزه های حرم مطهر رضوی

موزه‌ها به ‌عنوان پاسداران یادگاری‌های نسل‌های گذشته به شمار می‌روند و در حقیقت، فرزندان هنر و تاریخ هستند. هر یک از اشیای داخل موزه در عین بی‌زبانی به هزاران زبان سخن می‌گویند، زیرا اسناد معتبری از هنر، فرهنگ و تاریخ را ارائه می‌دهند.
هر شیء و اثر به نمایش گذاشته شده در موزه یا نمایشگاه، زبان حالی دارد و با بیننده‌اش ارتباط برقرار می‌کند که با تعمق و تفکر می‌توان زبان حال این آثار را دریافت و از دیدگاه‌های مختلف، آن‌ها را بررسی کرد.
شما می‌توانید همه روزه، از ساعت 8 صبح تا 17:45 عصر از آثار تاریخی و هنری موزه مرکزی آستان قدس رضوی؛شامل موزه تاریخ حرم رضوی و گنجینه‌های: سکه، تمبر، اسکناس، هنرهای تجسمی، آبزیان، نجوم، ساعت، مدال، سلاح و ظروف دیدن کنید.
همچنین از ساعت 8 صبح تا 12 ظهر از موزه قرآن‌ و نفایس، موزه هدایای مقام معظم رهبری، و تالار آثار استاد فرشچیان و نیز از موزه تخصصی فرش، و موزه مردم شناسی بازدید به عمل آورید.

فیها کُتبٌ قَیّمة
شما را به گنجینه‌ای دعوت می‌کنیم که نامش موزه قرآن و نفایس است؛ پنج قرآن منسوب به دست‌خط مبارک ائمه طاهرین علیهم‌السلام را در این گنجینه خواهید دید. قرآن‌هایی از جمله منسوب به دست‌خط مبارک: امام علی (ع)، امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، امام سجاد (ع) و امام رضا (ع) و به خط کوفی روی پوست نوشته شده‌اند و از مفاخر این گنجینه عظیم هستند. اکثر این قرآن‌ها توسط شیفتگان و علاقه‌مندان خاص حضرت، به آستان سرکار فیض آثار نیاز شده است. شما زائر و مجاور گرامی؛ در این بازدید معنوی قرآن‌ها‌ی دیگری را نیز زیارت خواهید کرد که به ترتیب تاریخی به نمایش گذاشته شده است و می‌توان سیرتحوّل خط را مشاهده کنید.

گنجینه ولایت
هدیه دادن نشانه‌ای است برای برقرای رابطه‌ای مؤثر و ابراز ارادت و ایجاد دوستی و هم‌دلی. موزه هدایای مقام معظم رهبری، گنجینه‌ای است که صاحبان هریک از آثارش ریشه در عشق و ارادت به ولی فقیه و سکان‌دار انقلاب اسلامی و همچنین دوستی و پیوند عمیق ملت و نظام جمهوری اسلامی ایران با سایر ملل جهان دارد؛ از تابلو معرق عصر عاشورا که مدت زمان کار بر روی این اثر 24 ماه طول کشیده تا آثار هنری دیگر از قبیل تابلوهای خط و تذهیب، نقاشی، فرش، تراش روی شیشه، معرق چوب، معرق صدف، سوزن‌دوزی، قلم‌زنی روی مس، انواع ظروف شامل ظروف چینی، کریستال، نقره، ماکت‌ها، مدال‌ها و ... که همگی توسط ارادتمندان، هنرمندان و شخصیت‌های ملی و خارجی به رهبر معظم انقلاب مدظله‌العالی اهداء شده است.

گنجینه زیارت
مضجع متبرک حضرت رضا علیه‌السلام که همواره مورد زیارت عاشقان و دلباخته‌گان حضرت بوده است به‌عنوان کانون اولیه و عامل پیدایش شهر مشهد شناخته شده است. سالانه میلیون‌ها زائر و مجاور علاقه‌مند هستند تا با پیشینه‌ تاریخی این شهر مقدس آشنا شوند. اگر شما هم همین علاقه‌مندی را دارید، برای نیل به این آگاهی با نگاهی به موزه‌ تاریخ حرم رضوی می‌توانید بخشی از اطلاعات مورد نیاز خود را دریافت کنید. در این گنجینه، آثار گوناگون و با ارزشی را می‌توان زیارت کرد که با تاریخ مشهد و مخصوصاً تاریخ پر‌فراز و نشیب اماکن متبرکه رضوی ارتباط دارند؛ مانند ضریح‌هایی که مدتها بر مضجع منور حضرت قرار داشته‌اند، محراب‌های قدیمی حرم مطهر رضوی با رقم 612 قمری، درهای طلا و نقره و چوبی که سال‌ها در ورودی اماکن مقدس نسب بوده است، پنجره فولاد قدیمی حضرت که در سال 817 قمری ساخته و وقف شده است، سنگاب خوارزمشاهی با بیش از 700 سال قدمت، وسایل روشنایی و وسایل شستشو و دیگر آثار ارجمند.

استاد نگارگر و خلاق
استاد در بیان احساس و تجسم شعرگونه‌ عواطف به شیوه‌ای کاملاً نوین، موفق شد بین مضمون و فرم نقاشی‌هایش هماهنگی و هم‌گامی زیبایی برقرار کند. آثار او آمیزه‌ای از اصالت، نوآوری و تخیل بسیار قوی با خلاقیت و زیبایی است.
طراحی پنجمین ضریح مطهر حضرت ثامن‌الائمه، علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) و هم‌چنین طراحی ضریح مرقد مطهر امام حسین (ع) از افتخارات عظیم زندگی اوست... . درست حدس زدید؛ این استاد هنرمند، محمود فرشچیان است.
تالار آثار استاد فرشچیان در سال 1389 و در طبقه هم‌کف گنجینه‌ قرآن و نفایس آستان قدس رضوی افتتاح شد، آثار به نمایش گذاشته شده در تالار آثار استاد فرشچیان پانزده تابلوی نفیس است که همواره مورد استقبال بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد. پنجمین روز آفرینش، عصر عاشورا، پناه (یتیم‌نوازی حضرت علی «علیه‌السلام »)، یا رب، نیایش، اولین پیام، توسل (پرتره استاد)، هدیه عشق (حضرت علی‌اصغر« علیه‌السلام »)، ضامن آهو(2)، کوثر، رمی جمره (امتحان سخت)، پرچمدار حق (حضرت ابوالفضل علیه‌السلام)، خمسه آل‌طیبه (مربوط به اجدادش)، ستایش پروردگار و معراج تابلوهای نقاشی اهدایی استاد هستند که شما زائر یا مجاور عزیز، اگر می‌خواهید آنها را ببینید می‌توانید صبح‌ها از 8 صبح تا 12 ظهر به این تالار مراجعه نمایید.

سکه‌های ولایت عهدی امام رضا علیه‌السلام را اینجا می‌توانید ببینید
این گنجینه تعداد زیادی از سکه‌های نفیس ایران و50 کشور جهان مربوط به پیش از اسلام شامل: هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان، و پس از اسلام مربوط به: اسپهبدان طبرستان، حکام عرب طبرستان، عرب ساسانی، امویان، عباسیان، آل بویه، سامانیان، غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، ایلخانان مغول، تیموریان، صفویه، افشاریه، زندیه، قاجاریه و جمهوری اسلامی را در معرض دید قرار داده است. سکه‌های ولایت عهدی امام رضا علیه‌السلام از پر بازدیدکننده‌ترین اشیای موزه است که قطعاً نگاه شما را به خود جذب خواهد کرد. پس از انتصاب امام علی بن موسی‌الرضا علیه‌السلام به ولایتعهدی مأمون عبّاسی در 7 رمضان سال 201، سکه‌های طلا (دینار) و نقره (درهم) به این مناسبت به نام آن حضرت ضرب گردید. سکه‌های ولایتعهدی حضرت در شهرهای مرو، سمرقند، فارس، اصفهان، محمّدیه (ری) و نیشابور و در فاصله سال‌های 202 تا 204ق ضرب شده است. چند نمونه از این سکه‌ها که ضرب اصفهان، سمرقند و محمدیه در سال‌های 202، 203 و 204ق می‌باشد، در گنجینه سکه آستان قدس رضوی در معرض نمایش گذاشته شده است.

آیا تا کنون پول غیر رایج دیده‌اید
اگر خیلی به مسائل مالی و پولی علاقه‌مند هستید حتما به اینجا بیایید؛ اینجا صحبت از اسکناس‌هایی است که برخی از آن‌ها در بازار رایج نیستند. اسکناس‌هایی که بعضا برای نخستین بار چاپ شدند یا حتی نمونه‌ امضاء شده‌ آن‌ها در هیچ نقطه‌ای از دنیا یافت نمی‌شود.
در این گنجینه، بخشی از ده‌ها هزار قطعه اسکناس و صدها هزار نوع سکه موجود در خزانه آستان قدس رضوی به معرض دید زائر و مجاور علاقه‌مند قرار گرفته است، شامل: اسکناس‌های ایران مربوط به دوره‌ قاجار تا جمهوری اسلامی و اسکناس‌های کشورهای مختلف جهان و سکه‌های قدیمی و با ارزش.

به دنیای تمبر و تاریخچه پستی خوش آمدید
هر نامه‌ای برای پیمودن مسیر خود نیازمند تمبری است که او را تا مقصد همراهی کند؛ تمبرهایی که نشانه‌های متنوعی از اطلاعات تاریخی فرهنگی، اجتماعی، جغرافیایی و... بر آن‌ها نقش بسته است.
گنجینه تمبر و تاریخچه پستی با در اختیار داشتن مجموعه‌ای درخور توجه از تمبرها و دیگر اقلام پستی ایران و سایر کشورهای جهان سالانه پذیرای صدها هزار نفر از زائران حرم مطهر رضوی و گردشگران و مجموعه‌داران تمبر و دیگر اقلام پستی از ایران و سایر کشورهاست.

تجسم هنر و کمال نقاشی
گنجینه هنرهای تجسمی در طبقه اول ساختمان موزه مرکزی واقع است. پس از لذت بردن از موزه تاریخ حرم رضوی، سکه و تمبر و اسکناس می‌توانید به طبقه اول بیایید و تابلوهای نفیس و با ارزش استاد کمال‌الملک و هنرمندان برجسته ایرانی و اروپایی را ببینید. چهار اثر فاخر استاد کمال‌الملک؛ نقاش معروف دوره قاجار به نام‌های: اشرف‌البلاد (بهشهر امروزی)، پل رودخانه تجن، منظره روستای پول کجور و رودخانه شیلات مازنداران در این گنجینه به معرض دید شما قرار گرفته است.

غوطه ور شدن در خلیج همیشه فارس، بدون کپسول هوا
برای رفتن به اعماق خلیج فارس لازم نیست به خودتان کپسول اکسیژن نصب کنید! کافی است به طبقه اول موزه مرکزی و کنار گنجینه هنرهای تجسمی بیایید. گنجینه شامل دو بخش نرمتنان و موجودات دریایی تاکسیدرمی است. در بخش نرمتنان تعدادی از گونه‌های مختلف صدف و حلزون و نمونه‌های دیگری به نمایش درآمده است. در بخش موجودات دریائی تاکسیدرمی نیز نمونه‌های با ارزشی از موجودات دریایی به خصوص خلیج فارس به نمایش گذاشته شده است، شامل: ماهی مومیایی شده با عنوان شیطان دریا، ماهی فوگل، سفره ماهی، مارماهی، انواع کوسه ماهی، لابستر، مادرمیگو؛ ام‌الروبیان، بچه ‌تمساح، لاک‌پشت، اسبک دریایی، ستاره دریایی، مرجان، اسفنج و... که از نظر علمی و زیست‌شناسی بسیار مورد توجه است. راستی، این گنجینه برای کودکان و نوجوانان بسیار جذب است.

مدال‌های جهان پهلوان تختی و افتخار آفرینان دفاع مقدس این‌جاست
این‌جا دنیایی از همت و اراده و عشق است. دنیایی سرشار از معنویت و ارادت که نام‌آوران‌شان بی‌هیچ ادعایی آن را به ساحت مقدس سلطان سریر ارتضا تقدیم کرده‌اند. اینجا طبقه دوم موزه مرکزی، گنجینه مدال‌های ارزشمندی است که اکنون با هم‌جواری حضرت رضا (ع) با ارزش‌تر شده‌اند. در حال حاضر، بیش از180 مدال، کاپ و سایر یادبودها در این گنجینه به نمایش عموم گذاشته شده است که مجموعه مدال‌های جهان پهلوان تختی، مدال‌های طلای ورزشکاران جانباز دفاع مقدس، مدال‌های قهرمانان تکواندو و کارته، مدال آوران و نخبگان علمی، مدال‌های کشتی‌گیران پهلوان، مدال‌های قهرمانان تیراندازی و ... همه و همه از جمله اشیای به نمایش گذاشته شده در این گنجینه است.

آیاتٍ لِاٌولِی الألبابِ
إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لآیَاتٍ لِاُولِی الألْبَابِ؛ مسلماً در آفرینش آسمان‌ها و زمین، و در پى یکدیگر آمدن شب و روز، براى خردمندان نشانه‏هایى [قانع کننده‏] است. سوره آل عمران آیه190
با ظهور اسلام و ضرورت مسیر یابی، تعیین قبله و اوقات شرعی، مسلمانان در حوزه علم نجوم و ریاضی به تحصیل پرداختند. دانشمندان برجسته‌ای همچون عبدالرحمن صوفی، خیام، ابوریحان بیرونی و خواجه نصیرالدین طوسی در این زمینه شهرت جهانی دارند. تکمیل و استفاده گسترده از اسطرلاب که یک وسیله پیچیده مهندسی و نجومی است محصول تلاش‌ها و تحقیقات فراوان این دانشمندان است.
برخی از اشیای نفیس این گنجینه عبارت‌اند از: انواع تلسکوپ؛ شکستی و انعکاسی، کره؛ سماوی، نجومی و جغرافیایی، دوربین؛ چشمی، اپرا، تئودلیت (سمت‌یاب)، سکستانت و اکتانت، کادران؛ وسیله اندازه‌گیری زاویه‌های عمودی، انواع مدل حرکت زمین، وسایل نجوم دریایی، چندین نمونه گونیا، خط‌کش و پرگار؛ مورد استفاده در ساخت وسایل نجومی، دستگاه مورس و زلزله نگار.

آیا تاکنون ساعت آفتابی دیده‌اید
نخستین اندیشه‌ها در مورد زمان و ساعت به دوره‌ پارینه‌سنگی بازمی‌گردد. ایرانیان از زمان‌های دور، با واحدهای زمان آشنایی داشته و در این زمینه بیش از ملل دیگر به این صنعت روی آورده‌اند و حتی با پذیرفتن اسلام توسط ایرانیان آفتاب‌نماهای ابتدایی در مساجد ایران رونق یافت. آستان قدس رضوی در مجموعه‌ای ارزشمند انواع گوناگونی از ساعت‌ها را گردآورده و گنجینه‌ای زیبا فراهم آورده است.
گنجینه ساعت شامل ساعت‌های آفتابی و مکانیکی است. برخی از ساعت‌های آفتابی آن عبارت‌اند از: ساعت آفتابی و تقویم، ساعت آفتابی استوایی و قطب‌نما، ساعت آفتابی افقی و عمودی، شاخص مثلثی و قطب‌نما، آفتابی حلقوی کوچک، آفتابی استوایی شاخص مثلثی و قطب‌نما، آفتابی و قطب‌نمای کوچک، آفتابی شاخص مثلثی فلزی، آفتابی شاخص مثلثی و قبله‌نمای قابل حمل و نقل عبدالائمه، آفتابی شاخص مثلثی سنگی و ...

تفنگ دنگی و شمشیر جوهردار
گنجینه سلاح یکی از گنجینه‌های جذاب و پربیننده است که تعدادی از سلاح‌های سرد و گرم ساخت دوران صفویه تا زمان معاصر را به نمایش گذاشته است. برخی از آنها عبارت‌اند از: باروت‌دان یا دبه باروت، چاشنی‌دان، طپانچه تک ‌لول، طپانچه دو لول، تفنگ دنگی یا چکشی، تفنگ دنگی 4 لول، تفنگ سرپر (تک لول)، مجموعه دوئل، تفنگ سرپر، کارد، خنجر، شمشیر فولاد جوهردار، کمان ترکیبی، گردن آویز اسب، ساعد‌بند، سپر، کلاهخود، تبر و تبرزین و سرنیزه، نیزه بلند دو سر منقوش لاکی روغنی، زره و ... .
در این گنجینه ابزار و آلات جنگی قدیمی و با ارزشی در معرض دید است که قدیمی‌ترین آنها شمشیر با تیغه فولاد جوهردار منسوب به شاه عباس صفوی با مهر اسدالله اصفهانی و ترنج روی تیغه به نوشته «بنده شاه ولایت عباس» است. این شمشیر دارای سه کتیبه بروی تیغه با نوشته‌های «افوض امری»، «الی الله و من»، «یتوکل علی الله» می‌باشد. شما زائر و مجاور گرامی می‌توانید از شمشیرهای در معرض نمایش که قدیمی‌ترین آنها به دوره صفوی بر می‌گردد دیدن کنید و از زیبایی‌ها و قدمت آنها برای دیگران تعریف نمایید.

چشم‌نواز همچون فرش ایرانی
فرش ایرانی در تمام جهان شهرت ویژه‌ای دارد. صادرات فرش نیز در کشور ایران جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده و قطعا یکی از به یادماندنی‌ترین خاطرات زیارت بارگاه منور رضوی از دیرباز تاکنون همین نقش و نگارهای فرش‌هایی که گاهی شاهد قدم‌ها و گام‌ها استوار و گاه اشک‌های شوق و دل‌دادگی هستند و گل و بوته‌های‌شان از آب این چشم‌های متصل به نور جان دوباره می‌گیرند.
موزة تخصصی فرش دارای 3 طبقه فضای نمایشی و 1 طبقه فضای کارگاهی در زیربنایی به مساحت 6647 متر مربع است که یکی از بزرگترین موزه‌های تخصصی فرش جهان به شمار می‌رود. در حال حاضر در این گنجینة کم‌نظیر قالی ‌و قالیچه‌هایی با قدمت دوره صفویه تا حال حاضر که از نفیس‌ترین شاهکارهای هنری هستند درمعرض دید علاقه‌‌مندان قرار گرفته است. در انتخاب و چیدمان فرش‌های موزه سعی شده است برای هریک از مراکز مهم قالی بافی کشور، فضایی اختصاصی در نظر گرفته شود تا ضمن ملموس بودن ویژگی‌های فرش بافی این مناطق، به معرفی سابقه فرش بافی آنها نیز پرداخته شود. بر این اساس چیدمان موزة فرش به این شرح است: طبقه همکف: قالی‌های بافت مناطق مرکز و شرق کشور و همچنین قالی‌های پرده‌ای، طبقه اول: قالی‌های بافت مناطق غرب و شمال غرب کشور و همچنین قالیچه‌های بافت ایلات وعشایر و قالی‌های تصویری، طبقه منهای یک: قالی‌های دوره صفوی و قالی‌های بزرگ مشهد. اگر می‌خواهید از موزه فرش دیدن نمایید حتماً قبل از ساعت 12 ظهر مراجعه کنید و از دیدن فرش‌های ایرانی نفیس و با ارزش لذت ببرید.

موزه‌ای برای مردم‌شناسی
موزه‌ی مردم‌شناسی در جوار بارگاه مطهر رضوی یکی از مکان‌هایی است که برای زائران و مجاوران از جذابیت‌های بالایی برخوردار است. مساحت بنا 2000 متر است که در 900 متر فضای نمایشی تعدادی اشیای با ارزش و با موضوع مردم شناسی را در معرض دید عموم قرار داده است. موزه مردم شناسی بنایی ارزشمند و حمامی با قدمت بیش از چهار قرن است، بنای اولیه‌اش که دارای کاربری حمام بوده به دستور مهدی‌قلی بیک میرآخور(مسئول اصطبل شاهی) شاه عباس اول صفوی در سال 1027 ق ساخته و وقف ساحت مقدس حضرت علی بن موسی الرضا علیه‌السلام شده است. این حمام به علت هم‌جواری با مسجد 72 تن (مقبره امیر ملک شاه) و نیز نزدیک بودن به حرم مطهر، در گذشته به نام «حمام شاه» و پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی به «حمام رضوی» شهرت داشت و تا سال 1367ش دایر بود و مورد استفاده قرار می‌گرفت و از آن به بعد، رفته رفته متروک گردید. در سال 1378 با دستور مقام منیع تولیت عظمای آستان قدس رضوی عملیات بازسازی آن آغاز و در سال 1385، پس از مرمت با تغییر کاربری به عنوان موزه مردم شناسی افتتاح گردید.
این بنا دارای چهار بخش اصلی سربینه، گرم‌خانه، چال حوض و تون می‌باشد. محوطه ورودی حمام به‌وسیله پله و با انحنایی ملایم به هشتی کوچکی وصل می‏شود که پس از عبور از آن، با گردش به سمت راست به سر بینه وارد می‏شویم. در فضای سر بینه هشت ستون سنگی به صورت هشت، و نیم هشت، پوشش گنبدی را استوار نگه‌داشته است که با نصب تعدادی گلجام (نورگیر) در گنبد، روشنایی سر بینه تأمین شده است.
سر در، هشتی ورودی، سر بینه (رختکن)، میاندر (هشتی ارتباطی بین دو فضای گرمخانه و سر بینه)، خزینه، تون (گلخن یا آتشخانه) و چال‌حوض (استخر آب سرد) از فضاهای حمام است. این بنا یکی از بزرگترین حمام‏های ایران می‏باشد که ساختاری بسیار زیبا از حمام‏های قدیمی را به نمایش می‏گذارد.
شما زائر و مجاور آقا که تاکنون موفق به دیدن این موزه و حمام قدیمی نشده‌اید می‌توانید همه روزه از ساعت 8 تا 12 ظهر به مشهد، حرم مطهر، خروجی ضلع‌غربی صحن جامع رضوی، و از سمت دیگر: خیابان شهید اندرزگو13، انتهای بازار فرش مراجعه نمایید. ما منتظر شما هستیم.
اداره پژوهش و معرفی آثار معاونت امور موزه‌ها/ فروردین 1395

گردش مجازی در حرم مطهر رضوی