امام رضا(ع) در جریان هجرت تاریخ ساز خود از مدینه به مرو پس از گذر از عربستان، کویت و عراق وارد خاک ایران شدند و خیر و برکات فراوانی را برای این سرزمین به ارمغان آوردند؛ چنان‌که با قدم نهادن به هر وادی و آبادی، به یمن قدوم مبارک آن حضرت، قدمگاهی ایجاد شد و شوری عظیم در دل‌های مشتاقان خاندان پیامبر(ص) پدید آمد.
در محل بسیاری از قدمگاه‌های حضرت رضا(ع) زیارتگاهی ساخته شده که امروز میعادگاه عاشقان و دلدادگان حضرت رضا(ع) به شمار می‌آیند و از نظر فرهنگی و مذهبی به ویژه تعمیق باورهای شیعی اهمیت زیادی دارند. در بخش اول این گزارش مسیر جاده ولایت و سندیت قدمگاه‌های این مسیر بررسی شد. در بخش دوم به تاثیر قدمگاه‌های رضوی در گسترش تشیع در ایران و اهمیت این قدمگاهها در جهت معرفی فرهنگ و معارف رضوی در عصر حاضر می‌پردازیم.
قدمگاه رضوی و گسترش تشیع
بنابر اسناد تاریخی، امام رضا(ع) در طول مسیر هجرت خود به مرو، به هر جا که می رسیدند مردم به دور ایشان حلقه زده و از چشمه وجود ایشان بهرمند می‌شدند؛ روشنگری‌های امام نقش مهمی در گسترش آیین تشیع در ایران داشت.
دکتر محمدحسین رجبی دوانی کارشناس تاریخ اسلام و عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) با اشاره به اینکه نمی‌توان آمار دقیقی از دین و مذهب رسمی ایرانیان در دوران امام رضا(ع)به دست داد، اما نیمی از مردم، مسلمان و پیرو مذهب حاکمان اهل تسنن بودند و با این حال به خاندان پیامبر(ص) ارادت زیادی داشتند، می‌گوید: در زمان ورود امام رضا(ع)، تنها قم، کاشان و آوه (شهری در نزدیک ساوه که اثری از آن نیست) شهرهای شیعه‌نشین ایران به حساب می‌آمدند و شهرهای ری و خراسان نیز به‌صورت محدود و معدود، شیعه‌نشین بودند، لذا مأمون سفارش کرده بود که کاروان امام(ع) از شهرهای شیعه‌نشین عبور نکند.
وی با بیان اینکه زمانی که امام رضا(ع) وارد ایران شد، مردمی که تا آن زمان هیچ معصومی را ندیده بودند، استقبال باشکوهی از ایشان داشتند و مسائل و مشکلات دینی خود را از ایشان می‌پرسیدند می‌افزاید: رجاء بن ضحاک درباره رفتار امام در طول راه می‌گوید:«امام برمی خواست و به مردم می پرداخت؛ آنان را حدیث می‌کرد و تا نزدیک زوال ظهر موعظه و پند می‌داد و آن حضرت در هیچ شهری قدم نمی‌گذاشت جز اینکه اهالی آن سامان به دیدنش آمده از وی مسائل و مشکلات دینی خود را می پرسیدند. و بسیار برای آنان از پدرش و آبای گرامیش حدیث می‌کرد.»
حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان استاد گروه تاریخ دانشگاه تهران و رئیس کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران نیز با تاکید بر اینکه در مسیری که امام به مرو آورده شد ارتباط امام با کسانی که از دوستان اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بودند برقرار گردید می‌گوید: در نیشابور یکی از پرجمعیت‌ترین اجتماعات برای استقبال از امام برپا شد و ایشان به بیان حدیث سلسلة الذهب پرداختند و پذیرش امامت و گردن نهادن به ولایت امامان را پس از توحید، شرط رهائی و فلاح دانستند.
وی خاطرنشان می‌کند: این تلاش از آن جهت صورت گرفت که امام(ع)، در صدد بودند محبت مردم را نسبت به علویان، جهت دار کرده و تشیع ناشی از دوستی اهل بیت را تبدیل به یک تشیع اعتقادی اصیل کنند. بعد از آن، وجود امام در خراسان، سبب شد تا شخصیت آن حضرت به عنوان امام شیعه برای مردم بیشتر شناخته شود؛ لذا هواداران شیعه هر روز بیشتر و بیشتر می‌شدند.
قدمگاه‌های رضوی کانون تجمع شیعیان
برخی از قدمگاه‌های حضرت رضا(ع) امروزه تبدیل به یک زیارتگاه و کانون مراسم شیعی شده اند؛ در برخی از این قدمگاهها در شهرهایی مثل آبادان، بهبهان، اقلید، ابرکوه و نیشابور هر ساله و غالبا در سه مناسبت میلاد، شهادت و سالروز ورود امام هشتم به هر شهر، مراسم رضوی با شکوه و ویژه‌ای با حضور ده‌ها هزار نفر برگزار می‌شود.
یکی از معروفترین قدمگاه‌های رضوی در نزدیکی شهر نیشابور قرار دارد که سالانه پذیرای هزاران نفر از مردم شهرهای مختلف و حتی برخی از مسلمانان از دیگر کشورهای اسلامی است.
یکی دیگر از قدمگاه‌های معروف امام رضا در ایران، قدمگاه بهبهان است که هر ساله در این مکان یکی از پرشورترین و بزرگ‌ترین مراسم عزارداری به مناسبت شهادت حضرت رضا(ع) برگزار می‌شود؛ در این آیین سنتی–مذهبی، که به عنوان باشکوه‌ترین آیین رضوی جنوب کشور شناخته می‌شود؛ هزاران نفر از مردم شهرهای بهبهان، منصوریه و دیگر شهرها و روستاهای اطراف، در سالروز شهادت حضرت رضا(ع) با اجتماع در امام زادگان و مساجد بهبهان و منصوریه، در یک مراسم هماهنگ و منسجم، مطابق با سنتی دیرینه، مسیر بیش از 14 کیلومتری تا مسجد و قدمگاه متبرک آن حضرت در شهرستان بهبهان را با پای پیاده طی می‌کنند و به سوگواری می‌پردازند. موکب‌های رضوی نیز در طول مسیر، مشغول پذیرایی از آنان می‌شوند و صحنه‌های ماندگاری از عشق و ارادت مردم این سرزمین به امام هشتم(ع) را متجلی می‌کنند.
نقش قدمگاه‌های رضوی در معرفی معارف شیعی
قدمگاه‌های امام رضا(ع) می‌توانند به عنوان پایگاه‌هایی مذهبی و شیعی، نقش مهمی را در معرفی و گسترش فرهنگ و معارف ناب اهل بیت(ع) به مردم ایفا کنند.
حجت الاسلام والمسلمین محمد جواد حاج علی اکبری رئیس شورای سیاستگذاری ائمه جمعه با اشاره به اینکه حضرت در طول مسیر هجرت خود مشغول نماز، ذکر، تلاوت قرآن و تبیین معارف الهی بودند و سیره ایشان همان سیره پیامبراکرم(ص) بوده است تصریح می‌کند: در دوران حاضر نیز مردم با تاسی به ایشان موقع ورود به وادی حضور امام در آن شهر به نماز، قرآن و ذکر و تبیین معارف دینی خواهند پرداخت.
وی خاطرنشان می‌کند: اگر این حضور و ارادت مردمی در قدمگاه‌های امام رضا(ع) بتواند افق‌های هجرت تمدن ساز حضرت رضا(ع) به ایران که شامل بیان حدیث سلسلة الذهب و همچنین آماده کردن این سرزمین برای زمینه سازی و برپایی ظهور امام زمان(عج) است را احیا کند در این صورت این حضور موجب تعظیم شعائر الهی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین علی نظری منفرد، استاد درس خارج فقه اصول حوزه علمیه قم نیز با بیان اینکه در اسلام قدمگاه معصوم، یک مکان مقدس و مورد احترام است درباره تاثیر این قدمگاهها در گسترش فرهنگ رضوی می‌گوید: حضور مردم در قدمگاه امام رضا(ع) از مصادیق تعظیم شعائر الهی و موجب گسترش فرهنگ و سیره رضوی است.
*زهرا دلپذیر
منبع: سایت آستان نیوز
